Judyta i Holofernes, albo czy interpretacja prawnicza wymaga specjalnej wiedzy?

 

W czasach Twittera i Facebooka każdy zna się na prawie. Wiedza się demokratyzuje i można właściwie odnieść wrażenie, że prawnicy nie są do niczego potrzebni. Wynika to z faktu, że najbardziej znany internetowy lekarz zyskał brata: mecenasa Googla, a ponieważ mecenas ten jest dostępny 24h na dobę, każdy może czuć się specjalistą.

Przekonanie, że prawnicy nie posiadają jakiejś tajemnej wiedzy, dotyczy szczególnie interpretacji prawniczej. Prawo jest sformułowane w języku powszechnym, więc każdy posługujący się językiem polskim jest je w stanie zrozumieć. Stąd w ogólnym przekonaniu prawnik nie musi pośredniczyć w akcie rozumienia prawa. Jeśli chce to robić, to albo uzurpuje sobie jakąś władzę, albo kombinuje. Zwłaszcza wśród zwolenników „reform” polskiego sądownictwa panuje przekonanie wywodzone jeszcze od Napoleona, że prawnicy powinni mieć zakaz wykładania prawa. Co bardziej obeznani przywołują paremię „clara non sunt interpretanda” – to, co jasne, nie podlega wykładni. Zasada ta ma ukrócić interpretacyjne zapędy prawników.

Czy rozumienie prawa jest rzeczywiście tak proste, że jego interpretacji może dokonywać każdy? Moja odpowiedź brzmi: tak. Tekst prawny może interpretować każdy, tak jak każdy może zinterpretować dzieło malarstwa. Weźmy dla przykładu obraz Gustawa Klimta „Judyta z głową Holofernesa”. Oto różne sposoby interpretacji tego dzieła:

„Ty, goła baba!” – interpretacja 10-latka zwiedzającego muzeum.

„To złoto będzie dawało wrażenie bogactwa i będzie pasować do zasłon. Tylko ten odcięty łeb, ohyda…” – interpretacja prawnuczki Pani Dulskiej.

„Obraz jest ilustracją opisanej w Księdze Judyty biblijnej sceny zdekapitowania Holofernesa, wodza Asyryjczyków oblegających żydowską Betulię, która nastąpiła po wcześniejszym uwiedzeniu go przez Judytę. Następnie Judyta umieściła głowę Holofernesa na murach miasta, co tak przeraziło wojska asyryjskie, że uciekło” – interpretacja biblisty.

Wszystkie te wypowiedzi są jakimiś interpretacjami przekazu zawartego w dziele Klimta. Żadna z nich nie jest jednak zadowalająca. Zadowalającą interpretacją jest być może ta, dana przez Erica Kandela w książce „The Age of Insight”:  Judyta przedstawiona przez Klimta, mimo stylizowanego stroju, jest kobietą z początku XX wieku, na co wskazuje fryzura i makijaż. Jej wyraz twarzy wskazuje na satysfakcję seksualną z uwiedzenia Holofernesa. Biblijna historia jest więc zaaplikowana do współczesności: uwiedzenie Holofernesa i odcięcie mu głowy może być rozpatrywane w kategoriach działania femme fatale – kobiety-modliszki, i we Freudowskich kategoriach obawy mężczyzn przed kobietami. Na taką interpretację wskazuje także wiedeńskie pochodzenie dzieła i czas jego powstania.

Czy interpretacja Kandela jest lepsza od wcześniej podanych? Tak. Ponieważ pełniej wiąże w całościowym rozumieniu wszystkie elementy widoczne w obrazie (np. uwzględnia nowoczesną fryzurę Judyty, której nie uwzględnia interpretacja biblisty, znaczenie Freuda dla intelektualnej atmosfery Wiednia z przełomu wieków). W ten sposób bardziej wiernie oddaje zamiar komunikacyjny autora lub cel samego dzieła. A o to przecież chodzi w interpretacji, także w interpretacji prawa.

Ktoś powie, że interpretacja obrazu i interpretacja tekstu prawnego to dwie różne sprawy. Czyżby? Prawo jest przekazem kierowanym do nas przez prawodawcę, a naszym obowiązkiem jest go w pełni zrozumieć, tak jak zadaniem interpretatora obrazu Klimta jest zrozumienie, co jego autor chciał nam przekazać. Nie jesteśmy w stanie tego zrobić bez wiedzy, dociekliwości czy w sposób pomijający jakieś elementy tego przekazu.

Weźmy fragment artykułu 2 polskiej Konstytucji: „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym”. Te sześć słów rozumie każdy, kto posługuje się językiem polskim, tak jak każdy, kto ma oczy, widzi obraz Klimta. Czy te sześć słów wskazuje po prostu, że w Polsce ma być demokracja i obowiązywać prawo? A może, żeby go zrozumieć, trzeba znać historię koncepcji Rechtsstaat i rule of law, rozwijanych w niemieckiej i brytyjskiej kulturze prawnej od wielu wieków, tak jak biblista zna historię Judyty i w ten sposób jest w stanie dokonać interpretacji pełniejszej niż nastolatek czy nowobogacka mieszczanka?

Może wreszcie trzeba rozumieć ten artykuł Konstytucji w stylu Kendalowskiej interpretacji „Judyty z głową Holofernesa”? Nie jako dawno temu opowiedzianą historię, ale jako ideę, którą oczywiście musimy zrozumieć w jej wymiarze historycznym, ale odnieść do współczesności, jak nakazuje nam starożytna sztuka hermeneutyki? I wyprowadzić z niej konsekwencje, wskazując, że demokratyczne państwo prawne oznacza zakaz działania prawa wstecz, zakaz formułowania przepisów w sposób nieprecyzyjny, obowiązek posiadania niezależnych sądów i wiele innych kwestii. Dlaczego? Nie dlatego, że takie widzimisię ma prawnik, ale dlatego, że bez tych elementów zasada demokratycznego państwa prawnego nie ma treści. A nie sposób przyjąć, że o to chodziło prawodawcy. Ten, nadając komunikat zawarty w początkowym fragmencie art. 2 Konstytucji, przekazał historyczną treść zawartą w sześciu użytych w nim słowach, i chciał, aby ta treść została zastosowana do naszej rzeczywistości.

Każdy ma prawo czytać prawo. Każdy ma prawo je interpretować. Ale kiedy polityk mówi (jak miało to niedawno miejsce u nas), że żaden akt prawa europejskiego nie definiuje zasady rządów prawa, to jest w swojej interpretacji niedaleki od poziomu podekscytowanego dzieciaka w muzeum. W rzeczywistości jest od niego gorszy – bo odmawia przekazowi zawartemu w prawie polskim i europejskim jakiejkolwiek treści. I robi to po to, by zwolnić siebie i swoich kolegów z obowiązku zrozumienia i wykonania przekazu prawodawcy. Ten przekaz, nawet ogólny, coś przecież jednak znaczy.

Tak jak pełnowartościowa interpretacja dzieła Klimta wymaga szerokiej wiedzy, aby oddała zamiar komunikacyjny twórcy, tak szerokiej wymaga wiedzy prawniczej wymaga interpretacja prawa, która ma oddać zamiar zawarty w tekście prawnym. Można ten tekst interpretować bez tej wiedzy. Ale wtedy taka interpretacja albo nie realizuje celu przekazu, bo jest niepełna, albo go wypacza, bo rozumie przekaz niezgodnie z jego historycznym przeznaczeniem, albo wreszcie ten przekaz trywializuje, bo jest prymitywna.

Interpretacja, która nie realizuje celu prawa, która go wypacza albo trywializuje, nadal jest interpretacją. Tylko po co nam taka interpretacja?

3 Comments Judyta i Holofernes, albo czy interpretacja prawnicza wymaga specjalnej wiedzy?

  1. bisnetus August 28, 2018 at 6:03 pm

    Dlaczego na drogach i w prawie drogowym stosuje się proste, wręcz prostackie w wymowie znaki nakazów, zakazów i informacji? Pewnie dlatego, żeby były zrozumiałe dla każdego uczestnika ruchu drogowego z elementarnym doszkoleniem i nie zostawiały pola do interpretacji, bo na drodze ma czasu na interpretacje. Dlatego też znaków drogowych nie malują ekstrawaganccy artyści.
    To przykład ekstremalny, ale uważam, że ta zasada powinna dotyczyć również prawa i całych systemów prawnych. Prawo powinno być jasne, proste i zrozumiałe dla przeciętnego średnio rozgarniętego obywatela, bo to prawo go na co dzień obowiązuje. Pomijam tutaj obszary czysto specjalistyczne, jak prawo farmaceutyczne lub prawo budowlane, które jest z natury pisane przez i dla określonych kręgów specjalistów.
    Takie pojęcia jak „demokratyczne państwo prawne”, „trójpodział władz”, „powszechność, równość i wolność wyborów” powinny być także w pełni zrozumiałymi pojęciami dla każdego gimnazjalisty. Pytanie tylko czy polska szkoła wypełnia swoją misję edukacyjną w tym zakresie. Z moich informacji wynika, że nie. Te pojęcia są wprawdzie po łebkach w programach szkolnych wspominane, ale nie na miarę potrzeb wartościowane i uwewnętrzniane.
    Nie chcę tutaj twierdzić, że nie potrzeba prawników, bo najlepsze i najprostsze prawo będzie zawsze wymagało interpretacji co do niuansów, sytuacji granicznych i naturalnych konfliktów między wartościami. Natomiast z wyczuwalną tutaj tezą, że interpretacja i rozumienie prawa to niemal wyłączna domena prawników się nie zgadzam. Akurat taki stan kwalifikowałbym jako patologię „demokratycznego państwa prawnego” właśnie.
    PS. O politykach i ich przekrętach nie ma co wspominać. Niestety cała polityka jest oparta na przekrętach, kłamstwie i bezprawiu. Politycy są od dekad postawieni ponad prawem i to z cichym przyzwoleniem sądów. A to jest chyba największym zaprzeczeniem idei „demokratycznego państwa prawa”.

    Reply
    1. Marcin Matczak August 28, 2018 at 10:02 pm

      Znaki drogowe są prostymi znakami indeksalnymi, które korelują z bliskimi stanami rzeczywistości (zakrętem, skrzyżowaniem itp.). Są generalnie proste, ale także wymagają interpretacji (np. znak „inne niebezpieczeństwa, czy znak z krową, który może odnosić się do innych zwierząt). Poza tym interpretacja kilku znaków i sygnałów świetlnych w jednym miejscu może być ekstremalnie trudna, o czym przekonują się zdający na prawo jazdy. Prawo niestety nie może być w całości stworzone z prostych znaków indeksalnych, poniewaz jest ono bardzo złożonym planem przyszłej rzeczywistości, którą jako społeczeństwo chcemy realizować. A ponieważ nasza rzeczywistość jest złożona, prawo musi być złożone.

      Reply
  2. wujek August 28, 2018 at 9:11 pm

    Homo Deus,Harari,str.231-2,wyd.pol.

    Reply

Leave a Reply to bisnetus Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *